يکشنبه ۲۷ مرداد ۱۳۹۸ , 18 August 2019
چهره های ماندگار / معمار انرژی اتمی ایران
تاریخ انتشار : چهارشنبه ۲۸ تير ۱۳۹۱ ساعت ۱۴:۲۴
سکونیوز:ماجرای هسته ای ایران موضوع تازه ای نیست . این مسیر پر پیچ و خم به سال های پیش از انقلاب برمی گردد ، سال هایی که ایران دستیابی به انرژی اتمی را ضروری و اجرای آن را امکان پذیر می دانست .
اما این امکان چگونه تحقق یافت و پایه اولیه آن چگونه ریخته شد؟
انرژی هسته ای ایران بدون نام دکتر اکبر اعتماد شناخته شده نیست . او بانی سازمان انرژی اتمی ایران و اولین فردی است که برنامه دستیابی ایران به انرژی هسته ای را ریخت .
در واقع دكتر اكبر اعتماد را مي‌توان پدر فناوري هسته‌اي در ايران خواند. او متولد شیراز و دانش‌آموخته رشته مهندسي برق از پلي‌تكنيك لوزان سوئيس است . فارغ التحصيل مهندسي اتمي از "انستيتوي ملي علوم و فنون اتمي سكله" فرانسه و دكترا از "مركز فدرال تحقيقات براي رآكتور اتمي" سوئيس در سال ۱۳۴۲ است. وي پس از ارائه چندين مقاله علمي درباره تكنولوژي اتمي در كنفرانس‌هاي معتبر بين‌المللي و عضويت در انجمن هسته‌اي آمريكا در سال ۱۳۴۴ به ايران بازگشت. بازگشتش به ايران مصادف شد با توقف تكميل رآكتور تحقيقاتي دانشگاه تهران و واگذاري اين پروژه به سازمان برنامه و بودجه.
به گفته خودش ،" شاه از اين موضوع [توقف راکتور ] خيلي ناراحت بود و از صفي اصفيا مدير عامل وقت سازمان برنامه‌و بودجه مي‌خواهد كه اجراي طرح و تكميل رآكتور اتمي را خود سازمان برنامه و بودجه به عهده بگيرد. وقتي من به ديدار اصفيا رفتم و همه مدارك و مقالا‌ت و سوابق كار خود را در اختيار ايشان قرار دادم، اصفيا خيلي خوشحال شد و گفت كه مي‌خواهد اينها را به شاه نشان دهد و بگويد كه يك متخصص ايراني پيدا شده كه مي‌تواند كار ساختن رآكتور اتمي دانشگاه را به پايان برساند."
ملا‌قاتش با اصفيا رئيس وقت سازمان برنامه و بودجه نتيجه‌بخش بود و در اين سازمان به عنوان مشاور فني طرح پژوهش‌هاي رآكتور اتمي استخدام شد.
سال بعد، دفتر انرژي اتمي سازمان برنامه و بودجه را بنا گذاشت و خود به مديريت آن منصوب شد و تا سال ۱۳۴۶ دراين مسووليت باقي ماند. درسال ۱۳۴۶ وزارت علوم و آموزش عالي تاسيس شد كه رسالت آن اجرای "انقلاب آموزشی" بود. يكي از وظايف عمده وزارت علوم، پيشبرد پژوهش و برنامه‌ريزي علمي و آموزشي درايران بود كه ساختار سازماني آن قرار شد در موسسه‌اي وابسته به وزارت علوم اما با استقلا‌ل دروني كافي متجلي شود. مجيد رهنما، نخستين وزير علوم و آموزش عالي، به اعتماد پيشنهاد كرد كه در سازماندهي و هدايت اين موسسه به او ياري دهد. اعتماد مسووليت تأسيس اين سازمان را بر عهده گرفت و در سال ۱۳۴۷ به سمت اولين رئيس موسسه تحقيقات و برنامه‌ريزي علمي و آموزشي، كه بديل ايراني مركز ملي پژوهش‌هاي علمي (CNRS) در فرانسه بود، منصوب شد.
اعتماد، در دوران تصدي رياست موسسه تحقيقات و برنامه‌ريزي علمي و آموزشي، مدام در جست‌وجوي برداشت‌هايي تازه در زمينه‌هاي آموزشي بود. يكي از دستاوردهاي اين جست‌وجو دانشگاه بوعلي سيناي همدان است كه اعتماد باني آن و از سال ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۳ رئيسش بود، شهري كه گرچه محل تولد اعتماد نيست اما پدرش سال‌ها رياست اتاق بازرگاني همدان را بر عهده داشت و وي تحصيلا‌ت ابتدايي را در همدان گذرانده بود. با اين همه وقتي در سال ۱۳۵۳ به او پيشنهاد شد كه طرحي نو براي دستيابي به انرژي اتمي درايران دراندازد، از يك سو عظمت مطلب و از سوي ديگر چالش ايده نو، او را به راهي ديگر كشاند. اكبر اعتماد درسال ۱۳۵۳ به رياست سازمان انرژي اتمي ايران منصوب شد.
بانی سازمان انرژی اتمی می گوید،"تكنولوژي هسته‌اي يك تكنولوژي فراگير است و تقريبا تمام رشته‌هاي علوم و فنون را در برمي‌گيرد. علا‌وه بر اين فقط سه چهار كشور بودند كه به مجموعه اين تكنولوژي دست يافته بودند و اين خود به اين داستان يك جنبه سياسي بسيار قوي مي‌داد. از سوي ديگر رفتن به سوي اين تكنولوژي و تهيه زيربناي علمي و فني و صنعتي لا‌زم نياز به ده‌ها سال سعي و كوشش داشت. مجموعه اين عوامل رويكرد به يك برنامه كوچك را غيرعملي، غيراقتصادي، نامطمئن و در يك كلا‌م بي‌معنا مي‌كرد. تجربه كشو‌‌ر‌هاي ديگري هم كه با برنامه كوچك پي انرژي اتمي رفته بودند نشان مي‌داد كه هيچ كدام موفق نبوده‌اند.
با اين مقدمه بايد صريحا بگويم كه در آن زمان در ايران دستگاه‌هاي دولتي و مخصوصا وزارت نيرو نه دانش و نه بينش لا‌زم را براي اين كار داشتند و در هر صورت در قالب روال‌هاي دست‌و پاگير دولتي انجام كاري با اين اهميت و حساسيت عملي نبود. فقط به وسيله يك سازمان مستقل و مقتدر و با اتكاي كامل به پشتيباني شاه بود كه اجراي برنامه انرژي اتمي امكان‌پذير بود. قانون تشكيل سازمان انرژي اتمي بر اين اساس تهيه شد و سازمان مستقيما زير نظر شاه انجام وظيفه مي‌كرد. "
این سازمان ایجاد شد و اعتماد تا چند ماه پيش از انقلاب ۱۳۵۷ رياست آن را به عهده داشت.
اهدافي كه اعتماد براي دستيابي ايران به فناوري اتمي بر شمرده بود؛ تامين انرژي، كمك به تحقيقات اتمي و كاربردهاي هسته‌اي در كشاورزي، طب، بيولوژي و صنعت را در بر مي‌گرفت. در گزارشي كه اعتماد طي يك ماه براي مسوولان ارشد وقت تهيه كرد هدف‌هاي انرژي اتمي در ايران تشريح شده بود؛ كادر قانوني و حقوقي اين كار روشن شد و كادر تشكيلا‌تي و حدود اعتبارات مورد نياز آن پيشنهاد گرديد.اعتماد معمار سازمان انرژي اتمي در ايران شد و بنای فناوري اتمي بر گرده او و همكارانش استوار شد.
اما این امکان چگونه تحقق یافت و پایه اولیه آن چگونه ریخته شد؟
انرژی هسته ای ایران بدون نام دکتر اکبر اعتماد شناخته شده نیست . او بانی سازمان انرژی اتمی ایران و اولین فردی است که برنامه دستیابی ایران به انرژی هسته ای را ریخت .
در واقع دكتر اكبر اعتماد را مي‌توان پدر فناوري هسته‌اي در ايران خواند. او متولد شیراز و دانش‌آموخته رشته مهندسي برق از پلي‌تكنيك لوزان سوئيس است . فارغ التحصيل مهندسي اتمي از "انستيتوي ملي علوم و فنون اتمي سكله" فرانسه و دكترا از "مركز فدرال تحقيقات براي رآكتور اتمي" سوئيس در سال ۱۳۴۲ است. وي پس از ارائه چندين مقاله علمي درباره تكنولوژي اتمي در كنفرانس‌هاي معتبر بين‌المللي و عضويت در انجمن هسته‌اي آمريكا در سال ۱۳۴۴ به ايران بازگشت. بازگشتش به ايران مصادف شد با توقف تكميل رآكتور تحقيقاتي دانشگاه تهران و واگذاري اين پروژه به سازمان برنامه و بودجه.
به گفته خودش ،" شاه از اين موضوع [توقف راکتور ] خيلي ناراحت بود و از صفي اصفيا مدير عامل وقت سازمان برنامه‌و بودجه مي‌خواهد كه اجراي طرح و تكميل رآكتور اتمي را خود سازمان برنامه و بودجه به عهده بگيرد. وقتي من به ديدار اصفيا رفتم و همه مدارك و مقالا‌ت و سوابق كار خود را در اختيار ايشان قرار دادم، اصفيا خيلي خوشحال شد و گفت كه مي‌خواهد اينها را به شاه نشان دهد و بگويد كه يك متخصص ايراني پيدا شده كه مي‌تواند كار ساختن رآكتور اتمي دانشگاه را به پايان برساند."
ملا‌قاتش با اصفيا رئيس وقت سازمان برنامه و بودجه نتيجه‌بخش بود و در اين سازمان به عنوان مشاور فني طرح پژوهش‌هاي رآكتور اتمي استخدام شد.
سال بعد، دفتر انرژي اتمي سازمان برنامه و بودجه را بنا گذاشت و خود به مديريت آن منصوب شد و تا سال ۱۳۴۶ دراين مسووليت باقي ماند. درسال ۱۳۴۶ وزارت علوم و آموزش عالي تاسيس شد كه رسالت آن اجرای "انقلاب آموزشی" بود. يكي از وظايف عمده وزارت علوم، پيشبرد پژوهش و برنامه‌ريزي علمي و آموزشي درايران بود كه ساختار سازماني آن قرار شد در موسسه‌اي وابسته به وزارت علوم اما با استقلا‌ل دروني كافي متجلي شود. مجيد رهنما، نخستين وزير علوم و آموزش عالي، به اعتماد پيشنهاد كرد كه در سازماندهي و هدايت اين موسسه به او ياري دهد. اعتماد مسووليت تأسيس اين سازمان را بر عهده گرفت و در سال ۱۳۴۷ به سمت اولين رئيس موسسه تحقيقات و برنامه‌ريزي علمي و آموزشي، كه بديل ايراني مركز ملي پژوهش‌هاي علمي (CNRS) در فرانسه بود، منصوب شد.
اعتماد، در دوران تصدي رياست موسسه تحقيقات و برنامه‌ريزي علمي و آموزشي، مدام در جست‌وجوي برداشت‌هايي تازه در زمينه‌هاي آموزشي بود. يكي از دستاوردهاي اين جست‌وجو دانشگاه بوعلي سيناي همدان است كه اعتماد باني آن و از سال ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۳ رئيسش بود، شهري كه گرچه محل تولد اعتماد نيست اما پدرش سال‌ها رياست اتاق بازرگاني همدان را بر عهده داشت و وي تحصيلا‌ت ابتدايي را در همدان گذرانده بود. با اين همه وقتي در سال ۱۳۵۳ به او پيشنهاد شد كه طرحي نو براي دستيابي به انرژي اتمي درايران دراندازد، از يك سو عظمت مطلب و از سوي ديگر چالش ايده نو، او را به راهي ديگر كشاند. اكبر اعتماد درسال ۱۳۵۳ به رياست سازمان انرژي اتمي ايران منصوب شد.
بانی سازمان انرژی اتمی می گوید،"تكنولوژي هسته‌اي يك تكنولوژي فراگير است و تقريبا تمام رشته‌هاي علوم و فنون را در برمي‌گيرد. علا‌وه بر اين فقط سه چهار كشور بودند كه به مجموعه اين تكنولوژي دست يافته بودند و اين خود به اين داستان يك جنبه سياسي بسيار قوي مي‌داد. از سوي ديگر رفتن به سوي اين تكنولوژي و تهيه زيربناي علمي و فني و صنعتي لا‌زم نياز به ده‌ها سال سعي و كوشش داشت. مجموعه اين عوامل رويكرد به يك برنامه كوچك را غيرعملي، غيراقتصادي، نامطمئن و در يك كلا‌م بي‌معنا مي‌كرد. تجربه كشو‌‌ر‌هاي ديگري هم كه با برنامه كوچك پي انرژي اتمي رفته بودند نشان مي‌داد كه هيچ كدام موفق نبوده‌اند.
با اين مقدمه بايد صريحا بگويم كه در آن زمان در ايران دستگاه‌هاي دولتي و مخصوصا وزارت نيرو نه دانش و نه بينش لا‌زم را براي اين كار داشتند و در هر صورت در قالب روال‌هاي دست‌و پاگير دولتي انجام كاري با اين اهميت و حساسيت عملي نبود. فقط به وسيله يك سازمان مستقل و مقتدر و با اتكاي كامل به پشتيباني شاه بود كه اجراي برنامه انرژي اتمي امكان‌پذير بود. قانون تشكيل سازمان انرژي اتمي بر اين اساس تهيه شد و سازمان مستقيما زير نظر شاه انجام وظيفه مي‌كرد. "
این سازمان ایجاد شد و اعتماد تا چند ماه پيش از انقلاب ۱۳۵۷ رياست آن را به عهده داشت.
اهدافي كه اعتماد براي دستيابي ايران به فناوري اتمي بر شمرده بود؛ تامين انرژي، كمك به تحقيقات اتمي و كاربردهاي هسته‌اي در كشاورزي، طب، بيولوژي و صنعت را در بر مي‌گرفت. در گزارشي كه اعتماد طي يك ماه براي مسوولان ارشد وقت تهيه كرد هدف‌هاي انرژي اتمي در ايران تشريح شده بود؛ كادر قانوني و حقوقي اين كار روشن شد و كادر تشكيلا‌تي و حدود اعتبارات مورد نياز آن پيشنهاد گرديد.اعتماد معمار سازمان انرژي اتمي در ايران شد و بنای فناوري اتمي بر گرده او و همكارانش استوار شد.
نفت برنت | ۶۳.۷ |
نفت خام وست تگزاس ( $/ بشکه ) | ۶۰.۱۲ |
نفت خام اوپک | ۶۱.۵۲ |
گاز طبیعی- نایمکس Mbtu/$ | ۳.۱۳ |
طلا (دلار/ اونس ) | ۱۲۷۸.۹ |
سنگ آهن- دلار/تن | ۶۲.۷۴ |
مس- دلار/پوند | ۳.۱۵ |